سرمایه انسانی (human capital) یکی از عباراتی است که امروزه در حوزه اقتصاد کشورها زیاد به گوش می‌خورد. برای این عبارت تعاریف متعددی وجود دارد اما مفهوم نهایی همه آن‌ها یکی است. نمونه‌ای از این تعاریف به شرح زیر است.
- برخی معتقدند منظور از سرمایه انسانی، نیرو یا توانی است که یک فرد باید بدست آورد و از آن نیرو در جهت تولید کالا یا خدمت به جامعه استفاده کند. این توان یا نیرو به تدریج سبب ارتقا زندگی فردی و اجتماعی افراد جامعه می‌شود. معمولا کشورهای پیشرفته صنعتی دارای یک سرمایه انسانی قوی هستند، یعنی هر یک از افراد فعال جامعه یک یا چندین مهارت دارند.
- از نظر گروه دیگر سرمایه انسانی به معنای ویژگی‌های کیفی انسان است، به عبارتی این گروه ویژگی‌های کیفی افراد را به عنوان سرمایه و مولد ثروت می‌دانند.
- منظور از سرمایه انسانی، مجموعه‌ای از تجربه، ژنتیک،خلاقیت، مهارت و توانمدی‌هایی است که فرد آن‌ها را در طول زندگی‌اش بدست آورده است.
اگر بخواهیم یک تعریف جامع از human capital داشته باشیم، باید بگوییم که سرمایه انسانی در قالب دانش، مهارت، تخصص و توانمندی در افراد شکل می‌گیرد تا سبب افزایش درآمد، کیفیت خدمات و میزان تولیدات شود.
در ادامه این مطلب تاثیراتی که human capital بر موارد مختلف می‌گذارد صحبت می‌کنیم، همچنین به مواردی مانند اهمیت این سرمایه، نظریات مطرح شده و مدیریت آن اشاره می‌نماییم. با شرکت افق فرا ویژن همراه باشید.
هر آنچه در مورد سرمایه انسانی باید دانست
سرمایه انسانی یک مسئله بسیار مهم برای هر کشور یا جامعه به حساب می‌آید. اهمیت این موضوع به قدری زیاد است که هر ساله بانک جهانی، گزارشی مبنی بر بهره‌برداری کشورها از سرمایه انسانی‌شان منتشر می‌کند که به آن شاخص سرمایه انسانی می‌گویند. این شاخص عددی بین 0 تا 1 است و هر چه مقدار آن به یک نزدیکتر باشد نشان دهنده بهره‌وری اصولی از سرمایه‌های انسانی است. مثلا شاخص سرمایه انسانی کشور ما در سال 2017 میلادی، از سوی بانک جهانی 0.59 اعلام شد.
در این بخش از مطلب می‌خواهیم ارتباط human capital را با سایر مسائل جامعه بررسی کنیم تا میزان اهمیت آن را بهتر بتوان درک کرد.
سرمایه انسانی و توسعه اقتصادی
طبق بررسی‌های انجام شده از وضعیت اقتصادی کشورهای پیشرفته، توسعه سرمایه انسانی با توسعه اقتصادی رابطه‌ی مستقیم دارد. به بیان ساده‌تر سرمایه‌ها و نیروهای انسانی موجب بهره برداری مناسب از سرمایه‌های فیزیکی کشور می‌شوند. به عنوان مثال میزان رشد تولید ناخالصی کشور از سال 1338 تا 1381 رشد چشمگیری داشته است، زیرا سطح سواد افراد نیز در این سال‌ها ارتقا پیدا کرده است.
کارآفرینی و سرمایه انسانی
کارآفرینی و راه‌اندازی کسب و کارهای جدید، نیاز هر جامعه رو به پیشرفتی است، زیرا همیشه ایده‌های نو برای افراد جذاب‌تر هستند. برای کارآفرینی موفق و خلاق، نیاز است که سرمایه انسانی به کمک فکر و ایده خود، از فرصت‌ها و توانایی‌ها حداکثر استفاده را داشته باشد.
فقر و سرمایه انسانی
نا عدالتی‌های اجتماعی و ضعیف بودن سرمایه انسانی از نظر سلامتی و مهارتی با فقر جامعه رابطه مستقیم دارد. به همین دلیل اولین قدمی که دولت‌ها برای بهبود اقتصاد جامعه برمی‌دارند، آموزش به افراد و حفظ سلامتی آن‌ها است. زمانی که سطح بهداشت و آموزش انسان‌ها ارتقا پیدا کند، بهره‌وری افراد نیز افزایش پیدا می‌کند. نتیجه افزایش بهره‌وری سرمایه‌های انسانی، حل مشکلات اقتصادی جامعه و از بین رفتن فقر است.
سرمایه انسانی و عملکرد سازمانی
هنگامی می‌توان ادعا کرد یک سازمان موفق است که عملکردهای سازمانی آن مثل عملکرد مالی، عملیاتی و نوآوری آن کاملا مطلوب باشد. نوع و کیفیت عملکرد نیروهای انسانی بر تمامی این موارد تاثیر می‌گذارد، پس اگر سازمانی به دنبال عملکرد عالی است، باید به دنبال توسعه و ارتقا سرمایه‌های انسانی خود باشد.
سرمایه انسانی و عوامل موثر
همانطور که گفتیم تغییر و ارتقا سرمایه‌های انسانی، سبب تغییر سایر نهادها و دگرگون شدن وضعیت اقتصاد و تولید می‌شود. برای رشد اقتصاد جامعه ابتدا باید نواقص موجود شناسایی و عوامل موثر بر رشد این سرمایه مهم نیز بررسی شود. تا کنون آموزش و بهداشت به عنوان عوامل موثر بر ارتقا سرمایه انسانی شناخته می‌شوند.
اهمیت سرمایه انسانی
اگر تمامی فعالیت‌های سازمانی و تولیدی توسط ابزارآلات و ماشین ها انجام شود، باز هم پیشرفت اقتصادی هر کشوری به سرمایه انسانی آن وابسته است. به عبارتی انسان‌های متخصص و ماهر مانند قلب تپنده جامعه و کشورها هستند و بقای جامعه طبیعتا به آن‌ها بستگی دارد.
یکی از دلایل اهمیت سرمایه انسانی این است که به رشد جامعه کمک می‌کند. البته این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که سرمایه‌های انسانی از اثربخشی، کارایی و بهروه‌وری کافی برخوردار باشد، یعنی نیروهای فعال جامعه باید دارای خلاقیت، دانش، تجربه و مهارت باشند.
هر یک از سرمایه‌های انسانی یک جامعه مانند معادن و منابع انرژی می‌توانند مولد ثروت باشند، به شرط آن که با داشتن مهارت و دانش کافی، کار درست را در زمان درست انجام دهند. این سرمایه‌ها علاوه بر رشد و پیشرفت اقتصادی، سبب برقراری امنیت نیز می‌شوند.
شاید با بیان یک مثال ساده بتوان به اهمیت سرمایه انسانی پرداخت:
اولین خودرو جهان، در کشور آلمان تولید شد و همچنان نیز بزرگترین و بهترین شرکت‌های تولید کننده ماشین در این کشور فعالیت دارند. به علاوه خودروهای تولید شده در این کشور از نظر تکنولوژی و کیفیت در رتبه برتر قرار دارند.
به نظر شما چرا آلمان از نظر خودروسازی در جهان رتبه بالایی دارد؟ بدون تردید نمی‌توان نقش نیروی انسانی این کشور نادیده گرفت. کشور آلمان از نظر صنعت خودروسازی و مهندسی مکانیک بسیار قدرتمند است و نیروهای انسانی آن نیز درباره ساخت خودرو، از خلاقیت، دانش و تجربه کافی برخوردار هستند.
بی شک آشنایی با ابزارهای منابع انسانی این راه را برای شما کوتاه خواهد کرد.
نظریه سرمایه انسانی شولتز
تئودور شولتز یک اقتصاددان آمریکایی بود که در سال 1979 میلادی موفق شد جایزه نوبل را دریافت کند. تئودور زمانی که رئیس اقتصاد شیکاگو بود، وضعیت اقتصادی و بهبود ویرانی‌های آلمان و ژاپن را پس از جنگ جهانی بررسی کرد. او طی تحقیقاتش دریافت که علت نجات این دو کشور از فقر و ویرانی‌های حاصل از جنگ، سلامت جامعه و تحصیلات عالی افراد است.
به همین علت نظریه‌ای را تحت عنوان سرمایه گذاری در سرمایه انسانی در کتاب خود مطرح کرد. طبق نظریه او، آموزش و مراقبت‌های بهداشتی، سرمازه های انسانی را تبدیل به سرمایه‌های مولد می‌کند.
تئودور شولتز معتقد بود دانش و مهارت‌های فردی در واقع نوعی سرمایه است و سرمایه گذاری در بخش سرمایه‌های انسانی سبب بالا رفتن میزان تولید و درآمد می‌شود. بر اساس نظریه شولتز تمامی افراد جامعه باید تلاش کنند تا از نظر مهارت، بهداشت و سلامت بر روی خود سرمایه‌گذاری کنند.
مدیریت سرمایه انسانی چیست؟
منظور از مدیریت سرمایه انسانی، مدیریت کارکنان سازمان است، نقش اساسی در بهره‌وری کلی سازمان دارد. مدیریت نیروی کار سازمان، تعریف ساده‌تر مدیریت سرمایه انسانی است.
مهم‌ترین منبع بخش مدیریت سرمایه انسانی، کارکنان هستند. به همین دلیل این بخش، به مواردی همچون ارتقا دانش و مهارت نیروها اهمیت می‌دهد. هدف مدیریت از این کار تبدیل نیروهای انسانی به منابع حیاتی است.
این واحد وظایفی مانند جذب، آموزش، مدیریت، ساماندهی و حفظ کارکنان را بر عهده دارد، همچنین رشد و پیشرفت هر یک از کارکنان به این واحد بستگی دارد. واحد مدیریت منابع انسانی تمام تلاش خود را می‌کند تا در مسیر محقق شدن اهداف سازمان گام بردارد.
منابع انسانی و سرمایه انسانی
منظور از منابع انسانی کارکنان یک سازمان یا کسب و کار است که پس از مدتی فعالیت آن‌ها در سازمان تمام می‌شود. اما سرمایه انسانی یک نیرو، توان، مهارت و دانش است که هیچ‌گاه از بین نمی‌رود، بلکه می‌توان آن را ارتقا داد و نسل آینده را نیز برای تولید ثروت و شکوفایی آماده کرد.
شاید از در نگاه اول یا در برخی از موارد این دو عبارت کاملا مشابه یکدیگر باشند. اما باید گفت که تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. اولین و مهم‌ترین تفاوت منابع انسانی با سرمایه انسانی این است که منابع تمام شدنی و تجدید ناپذیر هستند، اما سرمایه انسانی مانند منابع تجدید پذیر هستند.
پیشنهاد می‌کنیم مقاله تفاوت منابع انسانی و سرمایه انسانی را حتما مطالعه کنید.
طبق تعریف دیگر منابع انسانی جزو سرمایه انسانی هستند و می‌توانند زیرمجموعه آن قرار بگیرند. مثلا اگر منابع انسانی یک سازمان طبق اهداف و برنامه‌ریزی‌های او پیش بروند به سرمایه‌های انسانی تبدیل می‌شوند.
سرمایه به معنای دارایی است که باعث تولید ثروت می‌شود، سرمایه انسانی مهم‌ترین سرمایه هر کشوری به حساب می‌آید. طبق تعریف به مجموعه ای از دانش، مهارت، تخصص و توانمندی که در افراد شکل می‌گیرد سرمایه انسانی (human capital) گفته می‌شود. این دارایی از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردار است، زیرا به کمک آن می‌توان از سایر سرمایه‌ها نیز بهره‌برداری کرد.
سرمایه انسانی چگونه افزایش می یابد؟
همانطور که گفتیم سرمایه انسانی مجموعه‌ای از نیرو، توان،تجربه، مهارت و تخصص افراد است. بروزرسانی دانش و مهارت فعلی و آموزش یا انتقال تجربه‌ها به نسل نسل بعدی مهم‌ترین راه‌های افزایش سرمایه انسانی هستند.
راه‌های توسعه سرمایه انسانی چیست؟
سرمایه‌های انسانی مهم‌ترین مولدهای ثروت در اقتصاد هستند، در نتیجه مسئله توسعه سرمایه‌های انسانی برای تمامی دولت‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد. از جمله راه‌هایی که به کمک آن می‌توان سرمایه‌های انسانی را توسعه داد تقویت ظرفیت های روحی ، افزایش اعتماد به نفس افراد، افزایش مهارت و توانایی و انتقال تجربه است.
برای مدیریت بهتر کارمندان از لیست حضور و غیاب پرسنل یا از مدل‌های مختلف نرم افزارهای حضور و غیاب استفاده کنید.
شاخص سرمایه انسانی چیست؟
به گزارشی که از طریق بانک جهانی منتشر می‌شود و کشورها را بر اساس استعدادهای تخصصی و اقتصادی رتبه‌بندی می‌کند، شاخص انسانی می‌گویند. این گزارش میزان خسارتی که کمبود آموزش و بهداشت به سرمایه کشور وارد می‌کند را نیز نشان می‌دهد.
عدد شاخص بین عدد صفر و یک قرار دارد، هر چه این مقدار به یک نزدیکتر باشد مفهوم آن این است، که میزان بهره‌برداری از استعدادهای سرمایه انسانی در جامعه بیشتر است.
